H απελευθέρωση των Σερρών (29 Ιουνίου 1913)

Ταχυδρομική κάρτα με πανοραμική θέα της πόλης των Σερρών μετά την πυρπόλησή της από τους Βούλγαρους το 1913.
Τμήμα Γ.Α.Κ. Σερρών/Συλλογή φωτογραφιών πόλης Σερρών.

Φέτος συμπληρώνονται 110 χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης των Σερρών και δικαιολογημένα η πόλη γιορτάζει, όπως κάθε χρόνο, τα Ελευθέριά της. Απελευθέρωση όμως από ποιον; Από τους Οθωμανούς που είχαν καταλάβει την πόλη, μετά από συνθηκολόγηση, το Σεπτέμβρη του 1383; Όχι. Απελευθέρωση από τους Βούλγαρους, οι οποίοι εννιά μήνες πριν είχαν εισέλθει με τα στρατεύματά τους στις Σέρρες. Εισήλθαν ως σύμμαχοι των Ελλήνων, μαζί με τους Σέρβους, τους Ρουμάνους και τους Μαυροβούνιους, στο πλαίσιο της συμμαχίας των βαλκανικών χωρών εναντίον της Οθωμανικής Δεσποτείας και ως απελευθερωτές της. Παράλληλα και ως ομόδοξοι αδερφοί. Οι Βούλγαροι στρατιώτες τότε χαρακτηρίζονταν από τους ξένους ως «Πρώσοι της Ανατολής». Ενισχυμένοι υπερβολικά από την πανσλαβιστική πολιτική της Ρωσίας διατηρούσαν το όνειρο της Μεγάλης Βουλγαρίας που περιλάμβανε στα όριά της και τις σημερινές περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.

Έτσι, παρά τις μεγάλες επιτυχίες όλων των συμμάχων βαλκανικών χωρών, άρχισαν από νωρίς να κάνουν δεύτερες σκέψεις, με στόχο την κυριαρχία τους σε περιοχές που κατά την άποψή τους διατηρούσαν βουλγαρικούς πληθυσμούς. Μια τέτοια περιοχή θεωρούσαν ότι ήταν και η περιοχή των Σερρών, όπου όμως οι βουλγαρικής συνείδησης κάτοικοι ήταν μειοψηφία. Μοιραία, από τον Φεβρουάριο του 1913 άρχισαν να επιχειρούν στρατιωτικές κινήσεις που οδήγησαν σε προστριβές, ακόμη και σε ανοιχτή ένοπλη σύγκρουση, όπως ήταν η μάχη Ελληνικών και Βουλγαρικών μονάδων στα Πλατανούδια Τερπνής. Άλλες μάχες δόθηκαν στην περιοχή Ελευθερούπολης Καβάλας και Παγγαίου Όρους. Οι πρώην σύμμαχοι οδηγήθηκαν σε κήρυξη ανοιχτού πολέμου τον Ιούνιο του 1913. Μετά από αιματηρότατες μάχες στην περιοχή Λαχανά και της πόλης του Κιλκίς, με χιλιάδες νεκρούς ένθεν και ένθεν, ο ελληνικός στρατός κατόρθωσε να νικήσει και να καταδιώξει τον βουλγαρικό. Έτσι, μια μεραρχία Πεζικού, η 7η, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Σωτήλη, αποβιβάστηκε στον Σταυρό Θεσσαλονίκης και από εκεί κινήθηκε προς τη Νιγρίτα. Αντικειμενικός της στόχος η απελευθέρωση της Βισαλτίας και στη συνέχεια η προέλασή της προς την πόλη των Σερρών. Η υπερβολική βραδύτητα όμως και η έλλειψη πρωτοβουλίας επί του πεδίου της μάχης οδήγησαν τη συγκεκριμένη μεραρχία να απελευθερώνει κυριολεκτικά καμένη γη. Έτσι, κάηκε ολόκληρη η Νιγρίτα αλλά και δολοφονήθηκαν, σε καμίνι με ασβέστη, πάνω από 110 κάτοικοι του Σιδηροκάστρου.

Την ίδια τύχη γνώρισε και η πόλη των Σερρών, η οποία πυρπολήθηκε την 28η Ιουνίου του 1913. Ο ελληνικός κυρίως τομέας της πόλης, γνωστός ως Βαρόσι μετατράπηκε σε ερείπια. Η πόλη πυρπολήθηκε από Βούλγαρους στρατιώτες ενώ βαλλόταν συνεχώς από στοιχεία του πυροβολικού τους. Πρέπει να τονισθεί ότι στην ίδια την πόλη δρούσε Ελληνική Πολιτοφυλακή, ήδη από την 21η Ιουνίου. Στερούνταν όμως βαρέος οπλισμού. Αρκετοί Σερραίοι έχασαν τη ζωή τους στις συγκρούσεις αλλά και πάνω από εκατό κάηκαν, ανήμποροι να εγκαταλείψουν την πυρπολούμενη πόλη. Όταν εισήλθαν τμήματα της Μεραρχίας συνάντησαν απελπισμένους ανθρώπους να κλαίνε τους νεκρούς τους και την καταστροφή της περιουσίας τους.

Οι συνέπειες ήταν οδυνηρές και μακροχρόνιες. Ποτέ η πόλη δεν μπόρεσε να αντικαταστήσει τον παλιό της ιστό αλλά κυρίως την παλιά της οικονομική δύναμη και την κοινωνική της συνοχή. Πολλές εύπορες οικογένειες Ελλήνων και Εβραίων την εγκατέλειψαν για άλλες πολιτείες, κυρίως του νότου. Ακολούθησαν αμέσως τα γεγονότα του Α΄ παγκόσμιου πολέμου και η περίφημη αιχμαλωσία του 1916-1918, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Βουλγαρίας, με χιλιάδες θύματα της ίδιας της αιχμαλωσίας και των ασθενειών. Η Μικρασιατική καταστροφή του 1922 που οδήγησε στην πόλη χιλιάδες πρόσφυγες. Έτσι, γύρω στο 1930, μετά και την ολοκλήρωση της ανοικοδόμησης της πόλης το 52% του πληθυσμού είναι Μικρασιάτες, Πόντιοι και Θρακιώτες πρόσφυγες. Είναι εγκατεστημένοι σε ομοιόμορφες αλλά λειτουργικές, το κατά δύναμιν, δικατοικίες και τετρακατοικίες. Επίσης, στα ορεινά μετεγκατεστημένοι κάτοικοι από την πυρπολημένη, πάλι από τους Βούλγαρους, στη δεύτερη Κατοχή του 1916-18, Ηράκλεια Σερρών.

Ιωάννης Τσαρούχας

Προϊστάμενος Τμήματος Γ.Α.Κ. Σερρών