Αναμνηστική φωτογραφία Ελλήνων στρατιωτών στη Μικρά Ασία (Συλλογή Μιχαήλ Ζίχναλη)
Η Ημέρα Εθνικής Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος καθιερώθηκε με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων στις 24 Σεπτεμβρίου 1998 και τιμάται κάθε χρόνο στις 14 Σεπτεμβρίου (Ν. 2645/1998, ΦΕΚ 234/Α’/ 13.10.1998), ημέρα που η Σμύρνη πυρπολήθηκε από τα κεμαλικά στρατεύματα και γίνεται ένας σωρός καμένων ερειπίων και πτωμάτων. Μια από τις πιο θλιβερές επετείους της νεότερης ελληνικής ιστορίας είναι αυτή της κατάρρευσης του μικρασιατικού μετώπου που οδήγησε στη συντριβή αλλά και στον ξεριζωμό εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων από την μικρασιατική γη.
Η κατάρρευση των ελληνικών δυνάμεων στη Μικρά Ασία το 1922, λεηλασίες, οι σφαγές και η προσφυγιά που ακολούθησαν, αποτελούν το αποκορύφωμα μιας οργανωμένης και συστηματικής προσπάθειας εξόντωσης του ελληνικού στοιχείου από τα χώματα της Μικράς Ασίας. Πάνω από 1.500.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις προγονικές εστίες τους και να έρθουν σαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω τους πάνω από 600.000 νεκρούς. Το σχεδόν χρεοκοπημένο ελληνικό κράτος έπρεπε να ανταποκριθεί το ταχύτερο δυνατό σε θέματα που άπτονταν της στέγασης και περίθαλψης και γενικότερα της αποκατάστασης αυτού του τεράστιου πληθυσμού.
Το πρώτο κύμα προσφύγων κατέφθασε στη Μακεδονία και ειδικότερα στις Σέρρες, στο τέλος του 1922. Μέχρι το 1928 περισσότεροι από 70.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Ανατολική Θράκη εγκαταστάθηκαν στον νομό Σερρών, όπου σύμφωνα με τη Γενική Διεύθυνση Εποικισμού, η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων είχε εγκαταστήσει στην πόλη των Σερρών 13.534 άτομα, ενώ στην ύπαιθρο του νομού 56.884 άτομα. Στην ύπαιθρο κατέφυγαν σε χωριά του σερραϊκού κάμπου (Βυρώνεια, Παλαιοκώμη, Γάζωρος κλπ.) ή έχτισαν απ’ την αρχή τα δικά τους χωριά (Ν. Σκοπός, Μαυρόλοφος, Ν. Μπάφρα, κλπ.).
Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), στην Απογραφή του 1928, το σύνολο των προσφύγων καταμετρήθηκε σε 1.069.957 άτομα και αποτελούσαν το 17,2% του πληθυσμού της χώρας. Οι περισσότεροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία (538.595) και σε Στερεά Ελλάδα και Εύβοια (283.710), ενώ, ως ποσοστό επί του πληθυσμού, η Μακεδονία ήταν πρώτη με το 38,1% και η Δυτική Θράκη δεύτερη με το 31,8% των κατοίκων τους να είναι πρόσφυγες. Ταυτόχρονα, στην Απογραφή του 1928, ήταν δυνατός ο εντοπισμός των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, καθώς και οι περιοχές προέλευσής τους.
Η Μικρασιατική Καταστροφή θεωρείται από τις μεγαλύτερες, αν όχι η μεγαλύτερη, συμφορά του ελληνισμού διαχρονικά, με αποκορύφωμα την πυρπόληση της ελληνικής και αρμενικής συνοικίας της Σμύρνης. Ο νομπελίστας Έρνεστ Χέμινγουεϊ είδε το 1922, από πρώτο χέρι ως νέος δημοσιογράφος, τον εκτοπισμό του ελληνικού πληθυσμού από τις προγονικές πατρίδες του. Στο διήγημά του «On the Quai at Smyrna” (“Στην προκυμαία της Σμύρνης»), το οποίο είναι εμπνευσμένο από τα γεγονότα του 1922, περιγράφει με οδυνηρό ρεαλισμό πώς κάηκε η Σμύρνη από τον κεμαλικό στρατό και διηγείται τη σφαγή των Ελλήνων εκεί και πώς όσοι επέζησαν από τη θηριωδία των Τούρκων, αναζήτησαν να διαφύγουν στην προκυμαία της Σμύρνης. Παρατίθεται κείμενο από το διήγημά του «Είπε ότι το πιο παράξενο απ’ όλα ήταν ο τρόπος που ούρλιαζαν τις νύχτες… ”Ημαστε αγκυροβολημένοι στο λιμάνι κι εκείνοι στην προκυμαία, και γύρω στα μεσάνυχτα άρχιζαν να ουρλιάζουν. Τότε στρέφαμε καταπάνω τους τον προβολέα του πλοίου, για να τους καλμάρουμε και να τους κάνουμε να σωπάσουν. Το κόλπο έπιανε πάντα”».
Στον παρακάτω σύνδεσμο της ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΠΥΛΗΣ ΑΡΧΕΙΩΝ 1922 ΤΩΝ ΓΑΚ (https://archives1922.gak.gr/index.php/repository/browse), μπορείτε να δείτε ένα δείγμα του αρχειακού υλικού του Τμήματος ΓΑΚ Σερρών για τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922:https://archives1922.gak.gr/index.php/u-u-109.
Ειρήνη Βασιλοπούλου
ΠΕ Αρχειονόμων
Υψηλάντου 1, 62123, Σέρρες
